مقدمه

اقدام پژوهی به عنوان یک رویکرد پژوهشی نوآورانه در حوزه آموزش و دیگر زمینه‌های حرفه‌ای، فرآیندی است که در آن افراد، به ویژه معلمان و پژوهشگران، به طور مستقیم درگیر شناسایی مشکلات و یافتن راه‌حل‌هایی برای بهبود شرایط کاری خود می‌شوند. این نوع پژوهش به دلیل ارتباط مستقیم با مسائل واقعی و روزمره، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.کنش گرایی نه‌تنها به ارتقاء دانش و مهارت افراد کمک می‌کند، بلکه باعث تقویت حس مسئولیت‌پذیری و مشارکت آن‌ها در فرآیند تغییر و بهبود می‌شود. با استفاده از این، محیط کاری یا آموزشی می‌تواند به محیطی پویا و انعطاف‌پذیر تبدیل شود که در آن افراد به دنبال ارتقاء مستمر کیفیت کار خود هستند.

اقدام پژوهی چیست؟ کنش پژوهی چیست؟

اقدام پژوهی یا کنش پژوهی یکی از روش‌های پژوهشی است که بیشتر در حوزه‌های آموزشی و اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش بر پایه تعامل و همکاری است و پژوهشگر در فرآیند پژوهش، نقش فعالی دارد. برخلاف پژوهش‌های نظری که هدفشان توسعه دانش و نظریه‌پردازی است،کنش گرایی بر حل مشکلات عملی و بهبود عملکرد متمرکز است. این نوع پژوهش در واقع نوعی یادگیری از عمل است که در آن پژوهشگر از تجربیات خود و دیگران برای یافتن راه‌حل‌های مناسب استفاده می‌کند. در کنش پژوهی، فرد همزمان در دو نقش پژوهشگر و عامل تغییر ظاهر می‌شود. این امر باعث می‌شود که نتایج پژوهش، کاربردی و عملیاتی باشند.

کنش پژوهی با توجه به ماهیت عمل‌گرای خود، بر اساس یک چرخه تکراری از برنامه‌ریزی، عمل، مشاهده و بازتاب عمل می‌کند. این چرخه به پژوهشگر کمک می‌کند تا به صورت مستمر و گام به گام، مسائل را حل کند و از هر مرحله تجربه و دانش جدیدی کسب کند. در کنش پژوهی، مشارکت دیگر افراد مرتبط با مسئله نیز بسیار مهم است و این همکاری می‌تواند به غنای بیشتر پژوهش کمک کند.

معلم پژوهنده کیست؟

معلم پژوهنده فردی است که علاوه بر انجام وظایف آموزشی، به بررسی و تحلیل مشکلات موجود در کلاس درس یا محیط آموزشی می‌پردازد. معلمان پژوهنده به دنبال درک بهتر مسائل آموزشی و یافتن راه‌حل‌هایی برای بهبود فرآیند یاددهی و یادگیری هستند. این معلمان نه‌تنها دانش و مهارت‌های آموزشی خود را بهبود می‌بخشند، بلکه نقش فعالی در تغییر و بهبود محیط آموزشی ایفا می‌کنند.

ویژگی‌های معلم پژوهنده شامل کنجکاوی، انعطاف‌پذیری، توانایی تجزیه و تحلیل مسائل و تمایل به یادگیری مداوم است. این معلمان از ابزارها و روش‌های مختلف پژوهشی مانند مشاهده، مصاحبه، پرسشنامه و تجزیه و تحلیل داده‌ها برای درک عمیق‌تر مشکلات استفاده می‌کنند. معلم پژوهنده به دنبال ایجاد تغییرات مثبت در محیط آموزشی است و از این طریق، به ارتقاء کیفیت آموزش کمک می‌کند.

یکی از مهم‌ترین مزایای معلم پژوهنده بودن، ایجاد فرهنگ پژوهش و تفکر نقادانه در محیط آموزشی است. این معلمان می‌توانند به عنوان الگوهایی برای دانش‌آموزان و همکاران خود عمل کنند و آن‌ها را تشویق به مشارکت در فرآیند پژوهش و یادگیری کنند. معلم پژوهنده با استفاده از تجربیات خود و همکارانش، راهکارهای عملی و مؤثری برای حل مشکلات آموزشی ارائه می‌دهد.

بیشتر بخوانید: بایدها و نبایدهای نوشتن پروپوزال

مراحل اقدام پژوهی یا کنش پژوهی

اقدام پژوهی یک فرآیند ساختارمند است که از چندین مرحله تشکیل شده است. این مراحل به پژوهشگر کمک می‌کند تا به صورت گام به گام، مسئله را شناسایی کرده و راه‌حل مناسبی برای آن بیابد. مراحل عبارتند از:

تشخیص مسئله

تشخیص مسئله نخستین و مهم‌ترین مرحله در اقدام پژوهی است. در این مرحله، پژوهشگر باید به دقت مسئله یا چالشی را که در محیط کاری یا آموزشی با آن مواجه است، شناسایی کند. تشخیص صحیح مسئله، پایه و اساس تمام مراحل بعدی است و اگر این مرحله به درستی انجام نشود، ممکن است تمام فرآیند پژوهش با شکست مواجه شود.

پژوهشگر باید از ابزارها و روش‌های مختلفی مانند مشاهده، مصاحبه، پرسشنامه و تجزیه و تحلیل داده‌ها برای شناسایی مسئله استفاده کند. همچنین، مشورت با همکاران و دیگر افراد مرتبط با مسئله می‌تواند به درک بهتر آن کمک کند. پژوهشگر باید به دنبال علل ریشه‌ای مسئله باشد و سعی کند تصویری دقیق و جامع از آن به دست آورد.

تشخیص مسئله نیازمند دقت و توجه به جزئیات است. پژوهشگر باید به این نکته توجه داشته باشد که ممکن است مسئله‌ای که در ابتدا به نظر می‌رسد، تنها نشانه‌ای از یک مشکل عمیق‌تر باشد. بنابراین، بررسی دقیق و همه‌جانبه مسئله ضروری است.

بیشتر بخوانید: پروژه پردازش تصویر با پایتون

گردآوری شواهد و اطلاعات

پس از شناسایی مسئله، پژوهشگر باید شواهد و اطلاعات مرتبط با آن را جمع‌آوری کند. این مرحله شامل جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعاتی است که می‌تواند به درک بهتر مسئله و شناسایی علل آن کمک کند. اطلاعات می‌تواند از منابع مختلفی مانند مشاهدات، مصاحبه‌ها، پرسشنامه‌ها، اسناد و مدارک موجود و تجربیات دیگران جمع‌آوری شود.

پژوهشگر باید در این مرحله به دنبال جمع‌آوری داده‌های معتبر و قابل اعتماد باشد. این داده‌ها باید به گونه‌ای جمع‌آوری شوند که بتوانند تصویری دقیق و کامل از مسئله ارائه دهند. همچنین، پژوهشگر باید داده‌ها را به دقت تجزیه و تحلیل کند تا بتواند به نتایج معتبری دست یابد.

گردآوری شواهد و اطلاعات نیازمند دقت و صبر است. پژوهشگر باید از روش‌های مختلفی برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده کند و از صحت و دقت آن‌ها اطمینان حاصل کند. همچنین، تحلیل داده‌ها باید به گونه‌ای انجام شود که بتواند به شناسایی علل مسئله و ارائه راه‌حل‌های مناسب کمک کند.

ارائه یا انتخاب راه‌حل جدید

پس از جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها، پژوهشگر باید راه‌حل‌هایی برای حل مسئله ارائه دهد. این راه‌حل‌ها می‌توانند مبتنی بر تجربیات گذشته، نظریات علمی، پیشنهادات همکاران یا نتایج به دست آمده از تحلیل داده‌ها باشند. پژوهشگر باید راه‌حل‌هایی را انتخاب کند که با شرایط محیطی و امکانات موجود سازگار باشند.

انتخاب راه‌حل مناسب نیازمند بررسی دقیق و مقایسه گزینه‌های مختلف است. پژوهشگر باید مزایا و معایب هر راه‌حل را ارزیابی کند و بهترین گزینه را انتخاب کند. همچنین، مشورت با همکاران و دیگر افراد مرتبط با مسئله می‌تواند به انتخاب راه‌حل مناسب کمک کند.

اجرای راه‌حل‌ها و کنترل و نظارت بر آن‌ها

در این مرحله، پژوهشگر راه‌حل انتخاب‌شده را در محیط واقعی پیاده‌سازی می‌کند. اجرای راه‌حل نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و همکاری دیگر افراد مرتبط با مسئله است. پژوهشگر باید بر روند اجرای راه‌حل نظارت کند و در صورت لزوم، تغییرات یا اصلاحاتی در آن اعمال کند.

اجرای راه‌حل ممکن است با چالش‌هایی همراه باشد. پژوهشگر باید به این نکته توجه داشته باشد که ممکن است نیاز به اعمال تغییراتی در راه‌حل باشد. همچنین، نظارت دقیق بر روند اجرا و جمع‌آوری داده‌ها در این مرحله ضروری است.

ارزشیابی تأثیر اقدام جدید و تعیین اعتبار آن

پس از اجرای راه‌حل، پژوهشگر باید اثربخشی آن را ارزیابی کند. این ارزیابی می‌تواند از طریق مقایسه وضعیت قبل و بعد از اجرا، بررسی نتایج حاصل از اجرای راه‌حل و جمع‌آوری بازخورد از دیگران انجام شود. هدف از این مرحله، تعیین میزان موفقیت راه‌حل و شناسایی نقاط قوت و ضعف آن است.

نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادات

در پایان فرآیند، پژوهشگر باید نتایج به دست آمده را جمع‌بندی کرده و پیشنهاداتی برای بهبود آینده ارائه دهد. این پیشنهادات می‌توانند به عنوان راهنمایی برای دیگران مفید باشند و به بهبود شرایط کمک کنند.

برای چه رشته‌هایی مورد استفاده است؟

اقدام پژوهی در رشته‌های مختلفی از جمله آموزش و پرورش، علوم اجتماعی، مدیریت، بهداشت و درمان، و حتی مهندسی کاربرد دارد. معلمان، مدیران، پرستاران و سایر حرفه‌مندان از این روش برای بهبود عملکرد حرفه‌ای خود استفاده می‌کنند.