جزئیات بیشتر در مورد روش‌های تحقیق کیفی و کمی

در ادامه بحث روش‌های تحقیق کیفی و کمی، به نکات بیشتر و جزئیات مهم‌تری می‌پردازیم که می‌توانند در انتخاب و استفاده از این روش‌ها، راهنمای شما باشند:

1. تحقیق کمی (Quantitative Research)

• انواع داده‌ها: داده‌های کمی می‌توانند به صورت گسسته (مانند تعداد فرزندان، تعداد دانشجویان) یا پیوسته (مانند قد، وزن، نمره آزمون) باشند. داده‌های گسسته، اعدادی هستند که فقط می‌توانند مقادیر صحیح داشته باشند، در حالی که داده‌های پیوسته، می‌توانند هر مقداری را در یک محدوده مشخص داشته باشند.
• مقیاس‌های اندازه‌گیری: در تحقیق کمی از مقیاس‌های اندازه‌گیری مختلفی مانند اسمی (مانند جنسیت، رنگ چشم)، ترتیبی (مانند رتبه دانشجویان، سطح تحصیلات)، فاصله‌ای (مانند دمای هوا، نمره IQ) و نسبی (مانند قد، وزن، درآمد) استفاده می‌شود. انتخاب مقیاس مناسب، بستگی به نوع متغیر و هدف تحقیق دارد.
• روش‌های نمونه‌گیری: در تحقیق کمی از روش‌های نمونه‌گیری مختلفی مانند نمونه‌گیری تصادفی ساده، نمونه‌گیری طبقه‌ای، نمونه‌گیری خوشه‌ای و … استفاده می‌شود. در نمونه‌گیری تصادفی ساده، همه اعضای جامعه آماری شانس برابر برای انتخاب شدن را دارند. در نمونه‌گیری طبقه‌ای، جامعه آماری به طبقات مختلف تقسیم می‌شود و از هر طبقه به صورت تصادفی نمونه انتخاب می‌شود. در نمونه‌گیری خوشه‌ای، جامعه آماری به خوشه‌های مختلف تقسیم می‌شود و به صورت تصادفی چند خوشه انتخاب می‌شود و همه اعضای خوشه‌های انتخاب شده مورد بررسی قرار می‌گیرند.
• ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها در تحقیق کیفی و کمی: در تحقیق کمی از ابزارهای جمع‌آوری داده‌های ساختاریافته مانند پرسشنامه، آزمون، مقیاس، دستگاه‌های اندازه‌گیری و … استفاده می‌شود. پرسشنامه‌ها، مجموعه‌ای از سوالات هستند که از پاسخگویان خواسته می‌شود به آن‌ها پاسخ دهند. آزمون‌ها، ابزارهایی هستند که برای اندازه‌گیری توانایی‌ها یا دانش افراد در یک زمینه خاص استفاده می‌شوند. مقیاس‌ها، ابزارهایی هستند که برای اندازه‌گیری نگرش‌ها، باورها یا سایر ویژگی‌های روانشناختی افراد استفاده می‌شوند.
• روش‌های تحلیل داده‌ها در تحقیق کیفی و کمی: داده‌های کمی با استفاده از روش‌های آماری مختلفی مانند آمار توصیفی (میانگین، میانه، انحراف معیار و …)، آمار استنباطی (آزمون‌های t، ANOVA، رگرسیون و …) و تحلیل‌های پیشرفته‌تر (مانند تحلیل عاملی، تحلیل مسیر و …) تحلیل می‌شوند.

2. تحقیق کیفی (Qualitative Research) و تحقیق کیفی و کمی

• انواع داده‌ها در تحقیق کیفی و کمی: داده‌های کیفی می‌توانند شامل متن (مانند متن مصاحبه‌ها، متن اسناد، متن کتاب‌ها)، تصویر (مانند عکس‌ها، فیلم‌ها)، صدا (مانند فایل‌های صوتی مصاحبه‌ها) و … باشند.
• روش‌های نمونه‌گیری در تحقیق کیفی و کمی: در تحقیق کیفی از نمونه‌گیری‌های هدفمند مانند نمونه‌گیری گلوله برفی، نمونه‌گیری ملاکی، نمونه‌گیری موردی و … استفاده می‌شود. در نمونه‌گیری گلوله برفی، از شرکت‌کنندگان در تحقیق خواسته می‌شود که افراد دیگری را که دارای ویژگی‌های مشابه هستند، معرفی کنند. در نمونه‌گیری ملاکی، نمونه‌ها بر اساس معیارهای خاصی که توسط پژوهشگر تعیین می‌شود، انتخاب می‌شوند. در نمونه‌گیری موردی، پژوهشگر به دنبال موارد خاصی است که می‌توانند اطلاعات مفیدی را در مورد پدیده مورد نظر ارائه دهند.
• ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها تحقیق کیفی و کمی: در تحقیق کیفی از ابزارهای جمع‌آوری داده‌های انعطاف‌پذیر در تحقیق کمی و کیفی مانند مصاحبه نیمه‌ساختاریافته، مصاحبه عمیق، مشاهده مشارکتی، مشاهده غیر مشارکتی، گروه‌های کانونی، تحلیل اسناد و … استفاده می‌شود. در مصاحبه نیمه‌ساختاریافته، سوالات کلی هستند و مصاحبه‌کننده می‌تواند در مورد موضوعات خاصی که در طول مصاحبه مطرح می‌شوند، سوالات بیشتری بپرسد. در مصاحبه عمیق، مصاحبه‌کننده سعی می‌کند تا اطلاعات عمیق و جامعی را از مصاحبه‌شونده در مورد تجربیات، دیدگاه‌ها و احساساتش به دست آورد. در مشاهده مشارکتی، پژوهشگر در فعالیت‌های گروهی که در حال مطالعه آن است، شرکت می‌کند و از نزدیک با اعضای گروه تعامل دارد. در مشاهده غیر مشارکتی، پژوهشگر از فاصله دور رفتار افراد را مشاهده می‌کند و سعی می‌کند تا حضورش بر رفتار آن‌ها تأثیر نگذارد. در گروه‌های کانونی، گروهی از افراد در مورد موضوع مورد نظر بحث و تبادل نظر می‌کنند و پژوهشگر اطلاعات مورد نیاز خود را از این طریق جمع‌آوری می‌کند. در تحلیل اسناد، پژوهشگر اسناد و مدارک موجود (مانند نامه‌ها، خاطرات، گزارش‌ها) را بررسی می‌کند و اطلاعات مورد نیاز خود را از آن‌ها استخراج می‌کند.
• روش‌های تحلیل داده‌ها: داده‌های کیفی با استفاده از روش‌های تحلیل محتوا، تحلیل تم، تحلیل روایت، نظریه زمینه‌ای و … تحلیل می‌شوند. در تحلیل محتوا، پژوهشگر به دنبال الگوها و مضامین تکراری در داده‌ها می‌گردد. در تحلیل تم، پژوهشگر سعی می‌کند تا تم‌های اصلی و فرعی موجود در داده‌ها را شناسایی کند. در تحلیل روایت، پژوهشگر به دنبال داستان‌ها و روایت‌هایی است که افراد در مورد تجربیات خود تعریف می‌کنند. در نظریه زمینه‌ای، پژوهشگر سعی می‌کند تا یک نظریه جدید را بر اساس داده‌های جمع‌آوری شده، توسعه دهد.

3. تحقیق ترکیبی (Mixed Methods Research)

• تعریف: تحقیق ترکیبی، رویکردی است که در آن از ترکیب روش‌های تحقیق کیفی و کمی برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها استفاده می‌شود.
• انواع: تحقیق ترکیبی می‌تواند به صورت همزمان، متوالی یا تلفیقی انجام شود. در روش همزمان، داده‌های کیفی و کمی به طور همزمان جمع‌آوری و تحلیل می‌شوند. در روش متوالی، ابتدا داده‌های کیفی یا کمی جمع‌آوری و تحلیل می‌شوند و سپس داده‌های نوع دیگر جمع‌آوری و تحلیل می‌شوند. در روش تلفیقی، داده‌های کیفی و کمی به گونه‌ای با یکدیگر ترکیب می‌شوند که اطلاعات جامع‌تر و عمیق‌تری در مورد پدیده مورد نظر ارائه دهند.
• مزایا: تحقیق ترکیبی، مزایای هر دو روش کیفی و کمی را در خود دارد و می‌تواند اطلاعات جامع‌تر و عمیق‌تری را در مورد پدیده مورد نظر ارائه دهد.

4. نکات مهم در انتخاب روش تحقیق

• سوالات تحقیق: سوالات تحقیق، تعیین کننده نوع روش تحقیق مناسب هستند. اگر سوالات تحقیق، به دنبال پاسخ‌های عددی و قابل اندازه‌گیری باشند، تحقیق کمی مناسب است. اما اگر سوالات تحقیق، به دنبال درک عمیق‌تر پدیده‌ها و کشف معانی باشند، تحقیق کیفی مناسب است.
• اهداف تحقیق: اهداف تحقیق نیز در انتخاب روش تحقیق تاثیر دارند. اگر هدف تحقیق، آزمون فرضیه‌ها و تعمیم نتایج باشد، تحقیق کمی مناسب است. اما اگر هدف تحقیق، کشف و توصیف پدیده‌ها باشد، تحقیق کیفی مناسب است.
• منابع و امکانات: منابع و امکانات موجود (مانند زمان، بودجه، نیروی انسانی و …) نیز در انتخاب روش تحقیق تاثیر دارند. تحقیق کمی معمولاً به منابع و امکانات بیشتری نسبت به تحقیق کیفی نیاز دارد.
• جامعه آماری: جامعه آماری تحقیق نیز در انتخاب روش تحقیق تاثیر دارد. اگر جامعه آماری بزرگ و قابل دسترس باشد، تحقیق کمی مناسب است. اما اگر جامعه آماری کوچک و دسترسی به آن دشوار باشد، تحقیق کیفی مناسب است.

5. نتیجه‌گیری

انتخاب روش تحقیق مناسب، یکی از مهم‌ترین تصمیمات در انجام یک پژوهش علمی است. پژوهشگر باید با توجه به سوالات تحقیق، اهداف تحقیق، منابع و امکانات موجود، جامعه آماری و محدودیت‌های موجود، روش تحقیق مناسب را انتخاب کند.